ابوالفضل شاذان بن جبرئیل قمیسدیدالدین، ابوالفضل، شاذان بن جبرئیل بن ابی طالب قمی از علمای قرن ششم هجری است. ۱ - ولادتسدیدالدین، ابوالفضل، شاذان بن جبرئیل بن ابی طالب قمی در شهر قم متولد گشته اما ساکن مدینه منوره بوده و در تالیفات خود نیز اشاره نموده که در شهر مدینه آنها را نوشته است. وی بنا بر نظر بزرگانی چون سید محسن امین و شیخ آقا بزرگ تهرانی از علمای قرن ششم هجری است. سید محیی الدین بن زهره در سال ۵۴۸ هجری از او روایت نقل کرده است. در پایان کتاب کفایة النصوص خزاز نیز، اجازه‌ای به خط سدیدالدین برای عبدالله بن علی بن زهره و فرزندش محمد بن عبدالله بن علی وجود دارد که در پایان آن تاریخ ۵۸۴ هجری ذکر شده است. با وجود چنین قرائنی و اینکه تاریخ تالیف کتاب ازاحة العلة ۵۵۸ هجری می‌باشد، اطمینان کامل حاصل می‌شود که دوران زندگی او قرن ششم هجری است. ۲ - اشتراک ناممشترک بودن نام و لقب و کنیه در بسیاری اوقات مشکلاتی را در شناختن افراد پیش می‌آورد. فرد مورد نظر ما نیز با دو نفر دیگر اشتراکاتی دارد که این اشتراک موجب شده بعضی آنها را یک نفر بدانند و بعضی مانند شیخ حر عاملی کتابهایی از سدیدالدین را از شخصی دیگر بپندارند. شاذان در نام سه نفر از بزرگان شیعه وجود دارد: ۱- سدیدالدین، شاذان بن جبرئیل قمی که محل بحث و سخن ما است. ۲- ابوالحسن محمد بن احمد بن علی بن شاذان قمی، که استاد کراجکی و از قرن پنجم هجری است و کتابی دارد با نام «فضائل» یا «ماة منقبة». ۳- فضل بن شاذان نیشابوری، مؤلف کتاب «فضل امیر المؤمنین» و متوفای ۲۶۰ هجری. فضل از شاگردان و اصحاب امامان نیز بوده و از آنان روایت نقل کرده است. با توجه به جهات فراوان اشتراک در این سه نفر، باید دقت کرد تا بین آنها اشتباه پیش نیاید. ۳ - اساتیداز اساتید و مشایخ شاذان بن جبرئیل تنها نام «عماد الدین طبری» صاحب کتاب « بشارة المصطفی » و پدر بزرگوارش «جبرئیل بن ابیطالب» به دست آمده است. ۴ - شاگرداندر این قسمت نام تعدادی از بزرگان به عنوان شاگردان شاذان بن جبرئیل در تاریخ ثبت است، از جمله: - فخار بن معد موسوی ۲- سید محیی الدین بن زهره ۳- عبدالله بن علی ، پدر سید محیی الدین ۴- محمد بن مشهدی صاحب کتاب مزار ۵- علی بن محمد لیثی واسطی ۵ - تالیفاتکتبی که از شاذان بن جبرئیل به یادگار مانده عبارتند از: ۱- ازاحة العلة فی معرفة القبلة من سائر الاقالیم، که در سال ۵۵۸ هجری آن را تالیف نموده. ۲- تحفة المؤلف الناظم و عمدة المکلف الصائم، که پیرامون احکام روزه است. ۳- الفضائل، که به عنوان معروفترین کتاب شاذان بن جبرئیل مطرح است؛ اما در انتساب این کتاب به شاذان محل بحث است و علی رغم شهرت انتساب، بنابر تحقیق، نویسنده کتاب کسی دیگر است زیرا بین تاریخ وفات شاذان بن جبرئیل- حدود ۶۰۰ هجری- و تاریخ تالیف کتاب فضائل- در متن کتاب تاریخ ۶۶۰ هجری ذکر شده- بیش از نیم قرن فاصله هست. ۴- کتاب الروضة، که به عنوان مختصر و خلاصه الفضائل است. این کتاب نیز مانند الفضائل از شاذان نیست و این دو کتاب را باید جزء کتب مجهول المؤلف دانست. ۶ - وفاتتاریخ وفات وی دقیقا مشخص نیست؛ اما او تا سال ۵۸۴ هجری مسلما زنده بوده و تاریخ وفات او را در حدود سال‌های ۵۹۰ تا ۶۰۰ هجری دانسته‌اند. ۷ - عناوین مرتبطالفضائل (کتاب) ۸ - منبعنرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |